Aby tworzyć własne zasoby i udostępniać je w internecie, trzeba poznać podstawy prawa autorskiego. Bardzo przydają się też wolne licencje, które ułatwią dokonanie wyboru, w jakim stopniu chcemy nasze prace uwolnić (czyli co inni będą mogli zrobić z naszą pracą).
Prawo autorskie - podstawowe informacje
Czyli co warto wiedzieć zanim zaczniemy szukać otwartych zasobów edukacyjnych?
Prawo autorskie (ang. copyright, symbol: ©) to pojęcie prawnicze oznaczające ogół praw przysługujących autorowi utworu albo przepisy upoważniające autora/kę do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych definiuje utwór jako każdy przejaw działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Dlatego większość informacji, z których korzystamy, jest przedmiotem prawa autorskiego. Nie tylko książka, piosenka czy film, ale także e-mail do kolegi, zdjęcie zrobione komórką i komentarz na forum są utworami. Podlegają one automatycznie restrykcjom praw autorskich. Utwór nie musi być wcześniej rozpowszechniony. Zdjęcie zrobione przez Ciebie jest utworem niezależnie od tego, czy je upublicznisz. Prawa chronią utwór od momentu jego powstania.
Twórca i dzieło
Kim jest twórca i co to jest dzieło?
W zasadzie, każdy z nas jest twórcą, wystarczy, że podczas wykładu lub zebrania, w naszych notatkach umieścimy też mały rysunek. Ten rysunek automatycznie staje się dziełem. Każda nasza prezentacja czy konspekt lekcji, ułożone przez nas zadania lub ćwiczenia czynią z nas twórców. Czy zastanawiałaś/eś się kiedyś, kto i kiedy może skorzystać z Twojej twórczości?
Czym jest dzieło?
Jeśli dzieło naszych rąk i umysłu zawiera w sobie pierwiastek indywidualnej działalności twórczej, to mamy do czynienia z utworem oraz z autorem.
Utwór może być:
Prawo autorskie
Prawo autorskie dzielimy na osobiste (niezbywalne) i majątkowe.
Prawo osobiste - niezbywalne:
Utwór, z którego korzystamy musi być poprawnie oznaczony imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem autora/ki. Przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu lub przytaczanie fragmentów innych dzieł w swojej pracy bez odwołania do ich twórców to plagiat. Nie wolno też nikomu zmieniać treści utworu. Prawa osobiste są wieczne i niezbywalne — musimy ich przestrzegać zawsze.
Prawa majątkowe są zbywalne oraz ograniczone w czasie. Mają one charakter monopolu — autor ma prawo decydować o tym, kto i jak będzie wykorzystywał jego utwór. Mimo to prawa majątkowe ograniczone są dozwolonym użytkiem (więcej o dozwolonym użytku przeczytasz tutaj). Są to legalne sposoby wykorzystania utworu, na które nie potrzebujesz zgody twórcy. Przykładami dozwolonego użytku są m.in.:
Ponieważ prawa majątkowe są zbywalne, twórca może przekazać je innej osobie lub firmie na podstawie umowy. Po śmierci twórcy z praw mogą korzystać jego spadkobiercy.
Prawa majątkowe wygasają w Polsce po 70 latach od śmierci autora. Ogół utworów, do których prawa majątkowe wygasły, nazywamy domeną publiczną. Z utworów w domenie publicznej każdy może korzystać bez ograniczeń
(Za: http://edukacjamedialna.edu.pl/lekcje/prawa-autora-i-prawa-uzytkownikow/, Fundacja Nowoczesna Polska, dostęp: 3.01.2020).
Zobacz infografikę prezentującą prawo autorskie w skrócie.
Domena publiczna
Za domenę publiczną uznajemy dobro wspólne: zbiór utworów, z których każdy może korzystać bezpłatnie, z ograniczeniami wynikającymi tylko z autorskich praw osobistych, ponieważ wygasły już do nich autorskie prawa majątkowe bądź też utwory te nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego. Utwór przechodzi do domeny publicznej w momencie wygaśnięcia majątkowych praw autorskich, co w polskim prawie ma miejsce zazwyczaj 70 lat po śmierci twórcy.
Utwory z domeny publicznej można twórczo wykorzystywać, np. remiksować. Fakt, że utwór przeszedł do domeny publicznej, nie oznacza, że autorskie prawa osobiste wygasły — jeśli więc korzystamy z jakiegoś utworu z domeny publicznej, nadal musimy podpisać autora.
(Za: Przewodnik po otwartych zasobach, wyd. 5, https://koed.org.pl/interaktywny-przewodnik-oze/poznaj.html, dostęp: 3.01.2020).
Tutaj znajdziesz instrukcję korzystania z domeny publicznej w instytucjach dziedzictwa.
Zobacz też infografiki dotyczące użycia materiałów z domeny publicznej:
Wolne licencje
Powszechnie obowiązującym na świecie systemem ochrony praw twórców/autorów jest prawo autorskie. W Polsce regulowane jest ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku. Czas trwania autorskich praw majątkowych wynosi 70 lat od śmierci twórcy lub ostatniego z współtwórców. Prawo autorskie jest na tyle restrykcyjne, że w znacznym stopniu ogranicza wykorzystanie twórczości przez innych użytkowników. W odniesieniu do przestrzeni cyfrowej zapisy ustawy o prawie autorskim roku nie uwzględniają nowych mechanizmów publikacji, komunikacji i korzystania z twórczości innych. Ograniczenia te stały się punktem wyjścia do stworzenia alternatywnych systemów licencjonowania — wolnych licencji, które są znacznie bardziej liberalne dla odbiorców (użytkowników) zasobów cyfrowych.
My zachęcamy do korzystania z licencji Creative Commons (CC), które zostały bardzo dobrze opisane na stronie ich twórców. Zapoznaj się z licencjami Creative Commons, bo to bardzo ważne, by korzystać z nich świadomie: https://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/
Zobacz też infografiki: Licencje Creative Commons.
Aby tworzyć własne zasoby i udostępniać je w internecie, trzeba poznać podstawy prawa autorskiego. Bardzo przydają się też wolne licencje, które ułatwią dokonanie wyboru, w jakim stopniu chcemy nasze prace uwolnić (czyli co inni będą mogli zrobić z naszą pracą).
Ponieważ na pierwszy rzut oka może się to wydawać skomplikowane, zebraliśmy infografiki i plakaty, które pomogą w poznaniu najważniejszych zasad niezbędnych do tworzenia własnych zasobów.